De expositie van World Press Photo in Zutphen was heel leerzaam. Het gaf inzicht in verschillende aanpakken, beweegredenen en concepten van fotografen. Het liet ook zien dat opdrachtgevers minder de vertrouwde nieuwsmedia zijn maar vaak zitten in de hoek van hulporganisaties, terwijl ook de door fotografen zelf gestarte projecten goed vertegenwoordigd waren. World Press Photo laat daarmee zien dat de wereld van de documentaire fotograaf is veranderd en nog steeds verandert.

Bescheiden van opzet was de tentoonstelling die van 15 juli tot en met 7 augustius in de Walburgiskerk te zien was. Bescheiden gezien het aantal tentoongestelde foto’s, een beetje teleurstellend ook wel. 82.951 inzendingen van 5.775 fotografen had de editie van 2016 van World Press Photo. Daarvan was maar een fractie te zien, waardoor de tentoonstelling geen doorsnee van de fotojournalistiek bood.

Desalniettemin was het leerzaam. Bijvoorbeeld om de aanpak van fotografen in crisissituaties, zoals de massale migratiestroom uit Syrië en Afrika en het vastleggen van de oorzaken daarvan. Zo waren er foto’s waarbij de grootste verdienste was dat de fotograaf ter plaatse was, maar ook foto’s waarbij de fotograaf een duidelijk eigen fotografisch stempel drukte. Voorbeeld daarvan was de serie van Francisco Zizola van migranten uit Afrika die de Middellandse Zee oversteken, waarmee hij de tweede prijs verdiende in de categorie “Hedendaagse kwesties, series”. Vier sterke zwartwitbeelden in de trant van de befaamde Sebastiao Salgado. Het was een van mijn favoriete series, waarin de fotograaf laat zien dat hij niet alleen op de juiste plaats is, maar ook een krachtig stempel kan drukken. Waarmee hij ook de meerwaarde laat zien van beroepsfotografen ten opzichte van “burgerjournalistiek”.

Zwartwit veel tegenwoordig

Twee sterke series in de categorie “Langetermijnprojecten”. De eerste prijs was voor de Amerikaanse Mary Calvert, die in 13 foto’s met korte bijschriften treffend het verhaal vertellen van aanrandingen in het Amerikaanse leger. Schrijnende beelden, waarbij de korte bijschriften voldoende informatie geven om het verhaal in essentie te vertellen.
Haar landgenoot Nancy Borowick won de tweede prijs in deze categorie met een serie van 13 foto’s van haar ouders die hun strijd tegen kanker voeren. Een hopeloze strijd blijkt het te zijn. Leerpuntje: de begeleidende tekst vermeldt dat de ouders besluiten hun laatste maanden te wijden aan het scheppen van nieuwe herinneringen voor henzelf en hun nakomelingen. Dat is in tegenstelling tot wat we zien: toedienen van chemotherapie, haar vader die zijn eigen grafrede schrijft, vader opgebaard in zijn kist. De verwachting die in de tekst gewekt wordt is in de beelden niet waargemaakt. Ook deze serie is in fraai zwartwit uitgevoerd (ook dat is van deze expositie te leren: zwartwit doet heel sterk mee in documentaire fotografie, maar niet in de categorieën Natuur en Sport).

Ook zijn er “losse” foto’s en series die niet zonder begeleidende tekst kunnen. In een expositie werken ze dus niet. Kundig gemaakte foto’s, maar wel ter ondersteuning van een in woorden verteld verhaal. Nu is het illustreren (en visueel ondersteunen) van verhalen ook een taak van fotojournalistiek, maar het wringt dan wel als de beelden los van het verhaal worden gepresenteerd.

Conceptueel werk

De meest conceptuele bijdrage kwam van de Japanner Kazuma Obara. Hij documenteerde het leven van een vrouw die een paar maanden na de ramp in Tsjernobyl werd geboren. Hij gebruikte er oude Russische kleurenfilms voor die gevonden werden in een plaatsje vlakbij het rampgebied. Het leverde bijzondere, schemerige beelden op. Wel beelden waarvan je je afvraagt of deze bij World Press Photo thuishoren, je verwacht ze eerder in een galerie.

Nog een leerpunt: een enkele foto met een goedgekozen bijschrift kan een hele wereld voor je openleggen. De foto waarmee de Canadees Kevin Frayer de eerste prijs won in de categorie “Dagelijks leven, enkel beeld” spreekt boekdelen. Twee Chinese mannen duwen een – naar het lijkt – handkar tegen een achtergrond van rokende fabrieksschoorstenen. Het bijschrift vermeldt dat China een derde van alle CO2 ter wereld uitstoot. Wat vertelt deze foto: dat het er in China zo uitziet als in de Westerse wereld ten tijde van de Industriële Revolutie en het Duitse Wirtschaftswunder (denk aan de Engelse industriesteden en aan het Roergebied). En ook dat de CO2 uitstoot grootschalig in China moet worden aangepakt, niet door huishoudens in Nederland tot kleine maatregelen te verplichten.

Een lichte toets komt van Tim Laman. De groep oerang oetans in een kruiwagen vormen een humoristische ‘feel good’ foto.