Als je de trap afloopt naar de expositieruimte in museum K21 krijg je de eerste verrassing: pallets vol boeken. Gratis voor de bezoeker aan de overzichtstentoonstelling van Wolfgang Tillmans, een extra exemplaar kost 2 euro. Tillmans speelt met de waarde van zijn werk. Geeft het gratis weg….
Twee Freischwimmer beelden met een doorkijkje naar heel ander werk.
Ook in de wijze van exposeren tart hij de verwachtingen van de bezoeker. Foto’s zijn meestal niet ingelijst maar hangen los aan klemmen aan de wanden. Ze worden in allerlei formaten gecombineerd, soms hoog aan de muren bevestigd. En dat wordt weer gecombineerd met beelden die op tafels uitgespreid liggen. Er lijkt een achteloosheid te zitten in zijn presentatie waarmee hij afstand neemt van de conventies van de commerciële kunstwereld.
En dan zijn onderwerpkeuze. Tillmans heeft een breed blikveld en dat wordt royaal met de bezoekers gedeeld. Zichzelf, leeftijdgenoten geportretteerd in rommelige omgevingen, de sterrenhemel en abstracte beelden worden gecombineerd. Door de veelheid van onderwerpen lijkt hij de hele wereld te willen vatten in zijn fotografie. Maar dan toch vooral zijn eigen wereld: een wereld die een beetje rauw is, onconventioneel, persoonlijk en onopgesmukt.
In museum K21 in Düsseldorf is tot 7 juli een overzichtstentoonstelling te zien van de 44-jarige Duitser, die in het jaar 2000 als eerste fotograaf en als eerste niet-Brit de fameuze Turner Prize won: de prijs die vaak goed is voor heftige discussies. Ook in Düsseldorf valt er genoeg te bediscussiëren.
Tillmans laat zich zien als een fotograaf met veel gezichten. Een goed portrettist onder andere, waarbij schijnbaar ongeïnteresseerde houdingen in ongeïnspireerde omgevingen toch heel veel inzicht geven in de geportretteerden. Geen briljante compositie, geen afgewogen belichting maar het lijkt of je het wezen van de mensen kunt voelen.
Grid met afbeeldingen van overvliegende Concordes.
Maar Tillmans combineert dan ook weer tientallen kleine foto’s van Concordes in de lucht. Gefotografeerd als een amateur, de vliegtuigen soms op vreemde plekken bijna onopvallend in beeld. Hij etaleert het niet-professionele, de terloopsheid, de ongestileerde werkelijkheid.
Hij beperkt zich dan weer niet tot het persoonlijke en het alledaagse. Tillmans experimenteert ook driftig met beelden die zonder camera in de doka worden gemaakt, waarmee hij onderzoek doet naar de mogelijkheden van de fotografie. Weer een nieuwe invalshoek! Tillmans geeft nog steeds gehoor aan de titel van een van zijn fotoboeken: “If one thing matters, everything matters”.
Sommige beelden refereren aan het zeer persoonlijke werk van Nan Goldin. Een foto waarop hij een doorn uit zijn voet trekt verwijst rechtstreeks naar het wereldberoemde Romeinse beeldje dat in het Capitolijns Museum in Rome te zien is. Zo speelt hij met terloopsheid, maar ook met verwijzingen naar de kunsthistorie. Er zit meer achter het werk van Tillmans dan je op grond van wat losse beelden zou vermoeden.
Wat brengt die veelzijdigheid aan onderwerpen en benaderingen? In K21 zijn de beelden op een fascinerende manier gerangschikt. De beelden die naast elkaar hangen liggen qua onderwerp vaak (net) niet in elkaars verlengde, waardoor je je af gaat vragen waarom ze eigenlijk zo gegroepeerd zijn. De combinaties zijn niet altijd duidelijk of logisch, de samenhang niet altijd benoembaar en de rangschikking is ook anders dan in Stockholm waar de expo eerder te zien was. Dat onderstreept het idee dan je de beelden op verschillende manieren mag combineren en interpreteren.
Wat heel goed gedaan is in K21: kijk je in de éne zaal naar foto’s, dan krijg je ook beelden mee die in de volgende zaal hangen. De foto’s rijgen zich aaneen tot een continue stroom, die de wereld van Tillmans verbeeldt. Daardoor wordt je in de leefwereld van de Duitse fotograaf gezogen. Dat levert een boeiende ervaring op die eisen stelt aan je interpretatievermogen. Geen gemakkelijke expositie, wel een die je tot nadenken aanzet. Over kijken naar de wereld, over je eigen fotografie, over je eigen zijn. Over de belangrijkheid van dingen. If anything matters….
