De tsunamifoto’s uit The New Yorker zetten mij aan het denken over vragen als: welke waarde hebben deze foto’s, waarom doen ze aan kunst denken, moeten ze teruggegeven worden aan nabestaanden of dienen ze een hoger doel. Mijn conclusies waren:

• als historisch document dat de tsunami beschrijft zijn er betere bronnen
• als beschrijving van een cultuur zijn er ook betere bronnen
• de getoonde selectie van foto’s geeft weinig herkenning voor familie
• de foto’s refereren aan technieken uit de kunst maar blijven oppervlakkig

Daarbij kun je ook nog bedenken dat deze vervaagde foto’s misschien een andere invalshoek kunnen bieden om naar de natuurramp te kijken. Ze raken een andere snaar dan directere foto’s, documentaires, films en interviews. Daardoor kunnen ze een andere gedachtenstroom opwekken. Het korte bericht van The New Yorker zette mij ook aan het denken over het fenomeen herinneringen zelf:

• Herinneren we ons gebeurtenissen of de foto’s ervan
• Herinneren we ons stilstaand of bewegend beeld? Kunnen we ons stemgeluid herinneren of geuren?
• Wat gebeurt er in de loop van de tijd met herinneringen? Sommige vervagen en andere niet.
• Een foto legt een ogenblik haarscherp vast, scherper dan wij het destijds hebben gezien. Daarmee geeft de foto meer informatie dan wij op het moment bewust opnamen. Vertekent dat de herinnering?
• Kun je uit flarden informatie weer een beeld reconstrueren?

Sommige tsunamifoto’s helpen mij om mijn gedachten hierover een beetje te ordenen. Kijk ik naar de foto hieronder dan word ik mij er van bewust dat je je sommige mensen goed herinnert, andere waziger, en sommige helemaal niet. Beelden die je van sommige mensen oproept blijven vaag zoals de mensen in het midden van deze foto. Maar van andere mensen kun je je een vrij scherp beeld voor de geest halen, zoals bij de linker vrouw. Het is dan ook wel weer frappant dat je je van iemand die je goed kent toch maar een paar beelden voor de geest kunt halen…

Als het om details gaat wordt het nog moeilijker. Welke kleren droeg je vroeger, of wat droegen je ouders? Je hebt al foto’s nodig om daar een antwoord op te geven. Dan haal je het beeld van een foto terug, het beeld dat je herhaaldelijk als foto onder ogen hebt gehad. Geen directe herinnering dus. Die foto’s uit je jeugd doen iets geks. Kijk ik naar een van de spaarzame foto’s die in onze huiskamer gemaakt zijn toen ik een jaar of negen, tien was dan zie ik voorwerpen die ik mij niet meer herinnerde, maar door de foto herinner ik me die ineens toch wel. Als die herinnering eenmaal geprikkeld is kan ik me van de houten meubels de kleur en de nerven wel weer voor de geest halen, terwijl er alleen een paar zwartwitfoto’s bestaan waar die nerven en die kleuren helemaal niet op staan. Foto’s stellen mij in staat om informatie terug te halen, zoals de open plekken in de bovenste foto ook ingevuld zouden kunnen worden. De familie op de foto zou zich kunnen herinneren dat er een salontafel stond met die ene asbak erop. Zoals ik weet dat mij grootvader op zijn tafel met perzisch kleed een grote aardewerken asbak (zwart, geel, wit en een beetje grijs) had staan. En hij rookte altijd bolknaks. En dan herinner ik mij dat hij een grote buizenradio had waar hij veel naar luisterde. En in de woonkamer was een erker… Zo is een beeldfragment de katalysator voor een heleboel herinneringen. De foto hieronder zet mij ook aan het denken. Het wekt bij mij de herinnering op van een zeepkist die ik met mijn broer gemaakt heb en waarmee we op het schoolplein raceten. Het onderstel (wielen en assen) kwam van de wandelwagen waar alle kinderen uit ons gezin in gezeten hadden. Het stuurmechanisme van de zeepkist kan ik mj nog visueel herinneren, de rest wat moeilijker. Maar het gevoel dat je laag bij de grond zat en heel hard een bocht inging heb ik nog. Het is als een vage film, waarin een paar dingen nog scherp zijn. En ik herinner mij meer dan alleen beelden, ook de ervaring van snelheid komt terug.

Als ik naar deze foto kijk zie ik dus iets heel anders dan wat er feitelijk is afgebeeld. Het laat mij nadenken over mijn eigen herinneringen. De functie als katalysator vind ik het interessantste rond deze beelden.