Op 18 augustus stond ik oog in oog met twee decennia wereldnieuws. Het Ludwig Museum – Museum of Contemporary Art in Boedapest houdt van 3 juli tot en met 11 oktober een overzichtstentoonstelling van Robert Capa.
‘On show’ zijn 200 foto’s van Capa van onder andere de Spaanse burgeroorlog en de landing van geallieerde troepen in Normandië in 1944. De foto’s komen uit een collectie van 937 die Robert Capa’s broer Cornell tussen 1990 en 1992 selecteerde uit zijn gehele archief met 70.000 negatieven. Deze foto’s vertegenwoordigen het beste werk van Capa. In 1995 zijn drie sets afdrukken gemaakt op het formaat 40 x 50 cm, met gebruikmaking van traditionele afdruktechnieken. De foto’s dragen Robert Capa’s naam in blinddruk. De afspraak is gemaakt dat dit de drie definitieve series zijn en dat van de negatieven niet meer afdrukken zullen worden gemaakt. Een serie bevindt zich in New York, een in het Fuji Art Museum in Tokio en de derde set behoort tot de historische fotocollectie van het Hongaars Nationaal Museum.
In Capa’s geboortestad (zijn Joods-Hongaarse ouders hadden een winkel in Boedapest) is hier nu een deel van te zien, in een mooie nieuw museum, dat mogelijk is gemaakt door het verzamelaarsechtpaar Ludwig uit Keulen.
Robert Capa (geboren als Endre Friedmann) ging als 20-jarige naar Berlijn voor een opleiding in politieke wetenschappen. Tussen 1936 en 1939 ging hij als vrijwilliger naar Spanje om de burgeroorlog te fotograferen. Hiermee startte zijn imposante carriere als oorlogsfotograaf.
Veel Spanje-foto’s zijn technisch opvallend slecht (korrelig, weinig detail, geen bijzondere compositie). Het belangrijkste wat ze zeggen is: ik was erbij, ik stond er tussenin, en zo zag het eruit. De foto’s hebben wel een belangrijke historische lading en hebben bijgedragen aan indringende discussies over persfotografie: Capa was de eerste die een sneuvelende soldaat liet zien.
Na reportages in Spanje maakte hij een reis naar China om in gezelschap van Joris Ivens een reportage te maken. Hij had er weinig bewegingsvrijheid, maar zijn foto’s zijn wel opvallend veel beter dan die uit Spanje. Ze tonen meer detail, hebben minder korrel, mooiere gradaties. Gebruikt hij hier een andere film, andere camera? Het is een beetje a-typisch werk; het bedachtzamere fotograferen komt in 1947-1950 nog een keer terug in reportages rond de oprichting van de staat Israël.
Na China volgt de tweede wereldoorlog. Hij maakt onder andere reportages van de Blitzkrieg in Londen. In 1943 voegt hij zich bij de Amerikaanse troepen die in Zuid-Italië bezig zijn met de bevrijding. Hij volgt de Amerikanen naar Napels en is er bij als de geallieerden op D-Day in Normandië landden. Zijn foto’s mislukken bijna allemaal door een onoplettende laborant (van de 108 foto’s blijven er maar 8 bewaard), maar zijn naam is voorgoed gevestigd.
Capa is daar waar de actie is, en precies daar. Niet tien kilometer erachter. Hij krijgt dan ook veel waardering voor het feit dat bij hetzelfde doet als de soldaten die hij fotografeert. Na D-Day volgt de opmars in Normandië en het Ardennenoffensief, en tenslotte laat hij zich met paratroopers droppen achter vijandelijke linies bij het Duitse Wesel.
Als de oorlog is afgelopen fotografeert hij de bevrijding van Parijs. Leert Picasso daar kennen, en Ingrid Bergman die een tour voor de Amerikaanse troepen houdt. Als hij haar later in de USA weer tegenkomt krijgt hij een 2-jarige verhouding met de getrouwde Bergman. Als zij zich wil laten scheiden heeft Capa genoeg van het wereldje in Hollywood (na eerst nog een korte carriere als filmregisseur te hebben geprobeerd) en neemt opdrachten van tijdschriften aan voor reportages in o.a. Rusland en Israël. In 1954 neemt hij waar voor een collega en gaat naar Indo-China. Bij een convooi van Franse troepen ergert hij zich aan het langzame verloop, stapt uit en loopt een veld in waar soldaten uit tevoorschijn komen. Hij loopt op een landmijn en sterft in Vietnam op 40-jarige leeftijd.
Het leven en het werk van de charismatische, erg aanwezige, energieke Capa (die altijd het middelpunt is en gemakkelijk in de omgang is) wordt in het Ludwig Museum chronologisch gevolgd. Dat maakt het erg prettig om de expositie te bekijken.
Zijn mooiste foto’s? De series uit China en Israël omdat ze veel betrokkenheid tonen en enorme rust uitstralen. Maar meer nog de foto’s uit de tweede wereldoorlog waar hij dicht op de Amerikaanse troepen zat. Capa was daar waar de actie was en laat de kijker ook nu – in 2009 – nog meebeleven hoe het echt was. Alsof de kijker zelf deel van de actie uitmaakt. Heel overtuigend.