De foto’s in de eerste zaal van het FOAM maken het meteen duidelijk: Richard Avedon had ook met groot succes een andere richting in de fotografie kunnen kiezen. De foto’s die hij in 1946 en 1947 onder meer in Zuid-Italië maakte, kunnen zich meten met het werk van grote reportagefotografen uit die tijd.

Avedon koos er echter voor zijn reportageaanpak toe te passen in de modefotografie en dat maakte hem trendsettend. Zijn Parijse modebeelden zijn dynamisch en vol levensvreugde. Foto’s als ‘Renée, the new look of Dior’, ‘Dorian Leigh with bicycle racer’ en ‘Elise Daniels with street performers’ (periode 1947 – 1948) laten niet het product zien in een stijve pose, maar verleiden de kijker: “Zó kun jíj leven, met een jurkje van Dior”.

Onder de titel “Richard Avedon – Photographs 1946-2004’ wordt in tweehonderd foto’s een beeld geschetst van zijn mode- en portretfotografie. De tentoonstelling is tot 13 mei te zien in het FOAM in Amsterdam.

Richard Avedon vestigde na de tweede wereldoorlog snel naam en bleef altijd modefotografie beoefenen, steeds met een dynamische aanpak. Daarnaast kreeg hij bekendheid als portretfotograaf door zijn benoeming tot sterfotograaf van Harper’s Bazaar eind veertiger jaren. Daarin zette hij de aanpak voort die hij in 1944 oppikte als fotograaf voor de Merchant Marine: rekruten full face gefotografeerd tegen een witte achtergrond.
Deze aanpak is hij altijd blijven volgen: de essentie van mensen vastleggen door ze tegen een neutrale achtergrond, los van tijd en plaats te fotograferen.

Sleutelbeelden in de expositie in het Amsterdamse FOAM zijn voor mij de portretten van Dorothy Parker en Carson McCullers. Het zijn op het eerste gezicht weinig flatteuze foto’s. Bij nader inzien zijn ze onthullend en misschien wel onthutsend. Avedon fotografeerde deze celebrities genadeloos; ze lijken ieder verzet en iedere pose opgegeven te hebben en tonen zich in al hun kwetsbare eenzaamheid. Ten tijde van publicatie rond 1955 was er veel kritiek op Avedon en zijn integriteit wordt nog steeds wel eens in twijfel getrokken. De foto’s van Parker en McCullins zijn ondanks dat monumenten van betrokkenheid en doorgrondelijkheid. Blijf je er langer voor staan dan wordt je erin opgezogen. Parker verdient trouwens niet teveel medelijden; zelf trainde zij haar hond op foto’s van Nixon te plassen.

Deze foto’s – en andere in dezelfde ruimte van onder anderen Alberto Giacometti, Isak Dinesen en Tenessee Williams – zijn zo indringend, dat kritiek over poses en aansnijdingen die je normaal gesproken zou kunnen hebben niet meer ter zake doet. De impact van de portretten overstijgt de reguliere kritiek.
Wat in de begeleidende documentaire duidelijk wordt dat is dat Avedon de geportretteerden beschouwt als zijn materiaal, zoals hij fotomodellen ook ziet als materiaal. Hij is de baas, niet alleen tijdens de opnamen maar ook bij de publicatie.
De fotoserie die hij maakte van zijn terminaal zieke vader is buitengewoon indrukwekkend, maar ook hierin toont Avedon zich de baas. Een element van wraak nemen op zijn altijd afwezige vader komt hier om de hoek kijken. In de documentaire zegt hij “It’s my way of trying to reach him. Trying to let him know who I was”. Maar ook: “It was in a sense an act of hostility. Shooting, killing him with my camera”.

In zijn latere werk valt alles samen: reportage, portretten, karakterschetsen, stijl, oppervlakte. Avedon beschouwt zijn project “In the American West” als zijn beste werk. Een project ook dat rijpheid van de fotograaf nodig had. Avedon claimt dat hij deze serie van honderden foto’s niet had kunnen maken toen hij veertig of vijftig jaar oud was. Hij kon pas op zijn zestigste deze diepgang en consistentie bereiken.
De selectie uit dit project die in het FOAM te zien is, is mooi gemaakt. ‘In the American West” kent ook veel esthetische, vormgegeven foto’s. De getoonde selectie (en dan vooral de levensgrote foto’s van trucker Billy Mudd en drifter Clarence Lippard) toont naast een perfecte vorm en een fantastische uitvoering ook het karakter van de geportretteerden. Lippard als een man die veel heeft ervaren en tot rust is gekomen, Mudd als een verontrustend krachtmens.

Criticus Owen Edwards omschrijft Avedons attitude als “You’re mine, you’re here, I’m taking you over”. Deze eigengereide en egoïstische keuze van Avedon heeft geleid tot een van de indrukwekkendste fotografische oeuvres.

Richard Avedon – Photographs 1946-2004
FOAM, Fotografiemuseum Amsterdam
Keizersgracht 609
Amsterdam
Open tot en met 13 mei 2009.
Dagelijks van 10 – 18 uur, op donderdag en vrijdag van 10 tot 21 uur.