Kertész laat je nabijheid voelen

Eind november 2017 bezocht ik de overzichtstentoonstelling van André Kertész geweest in het Amsterdamse fotomuseum FOAM. Deze viel uiteen in drie periodes:
1. De leerschool in zijn geboorteland Hongarije waarin Kertész met zijn eerste camera’s de fotografie gaat ontdekken.
2. Zijn Parijse, meest vrije en communicatieve periode.

3. De verhuizing naar New York, waar Kertesz moeite heeft aansluiting te vinden.

In die eerste periode is al duidelijk herkenbaar dat Kertész de emotie zoekt, de verbinding met de mens en het contact tussen mensen.
In de tweede periode zien we enerzijds de artistieke wereld in Parijs waar hij vrienden en collega-kunstenaars treft en fotografeert (soms in opdracht van tijdschriften); anderzijds het verder uitdiepen van contact, van geraakt worden, van helderheid in boodschap en middelen.
De derde periode is anders. Na zijn verhuizing naar New York heeft Kertész moeite om aansluiting te vinden: met mensen, met galeries, met opdrachtgevers in de uitgeverswereld. De worsteling is in zijn beeld herkenbaar en dat is zo boeiend aan deze expositie; je kunt dit zelf ontdekken.
De subtiele contacten die hij vastlegt tussen mensen in Parijs, de treffende nabijheid tot zijn onderwerp, zijn in deze periode verdwenen. Hij werkt afstandelijker (ook letterlijk met grotere afstand tot de mensen die hij in zijn foto’s opneemt). Wat blijft is zijn heldere kijk op vorm en zijn beheersing van de zwartwittechniek. Dan zie ik werk van een kundig fotograaf, maar niet meer van een excellente fotograaf met beelden die je raken.

De expositie van Kertész bezoeken was een oefening in kijken en verwoorden. Met de gebruikelijke fotobegrippen kom je er niet, zeker niet in de Parijse periode. Belichting, diafragma, de tijd bevriezen, compositie, grafische werking, het zal wel. Bij Kertész is dat geen issue want hij beheerst het.
Het gaat meer over gevoelstermen: de juiste snaar raken. Neem deze foto bijvoorbeeld:

Zou je dit beeld moeten bespreken, wat zou je dan zeggen? Is het een goede compositie: best wel. Zijn de mensen mooi herkenbaar geportretteerd? Ook. Wordt de aandacht goed op het onderwerp gevestigd? Zeker. Maar de essentie van de foto kun je wat mij betreft samenvatten met “Tederheid en lust”. En dat is in deze internetafbeelding nog niet heel duidelijk, maar in de “echte” afdruk op de expositie is het onmiskenbaar. De jonge vrouw vind de man wel leuk maar dat gevrij hoeft niet zo erg; hij is de tederheid allang voorbij. Die tegenstelling is voelbaar en zou misschien wel anders maar niet effectiever kunnen worden verbeeld. Is dit dan een van de allerbeste Kertész foto’s? Misschien niet, maar wel een perfect voorbeeld van de nabijheid die hij in zijn Parijse tijd heeft.

Bij sommige foto’s in de expositie mis ik wel de context. Is een portret bedoeld als artistieke uiting, is het een herinnering aan een vriend of is het een opdracht van een tijdschrift? Ik zou het graag naast de foto gelezen hebben. Nu zie je sommige foto’s terug in tijdschriften die in een vitrine liggen en dan wordt je oordeel toch bijgesteld. Ineens wordt het waarom achter een foto duidelijk. Die duiding zou wat meer gegeven kunnen worden, maar mogelijk staat dat je eigen ontdekkingstocht dan weer in de weg.